Dirofilarie są bardzo rozpowszechnione w Stanach Zjednoczonych oraz Kanadzie, w Europie zadomowiły się głównie w Grecji, Włoszech, Francji, Hiszpanii i Portugalii, gdzie znalazły sprzyjające warunki klimatyczne. Są trudne w diagnozowaniu i leczeniu, wywołują jedną z najbardziej niebezpiecznych chorób pasożytniczych – dirofilariozę. Wydawać by się mogło, że nasz kraj znajduje się poza obszarem zagrożenia, gdyby nie pierwsze przypadki, jakie dziesięć lat temu pojawiły się w okolicach Warszawy. Były to albo psy sprowadzone z któregoś z wyżej wymienionych krajów, albo te, które zaraziły się przebywając w nich na wakacjach ze swoimi właścicielami. Od kilku lat, z powodu znacznego ocieplenia klimatu, także w Polsce spotyka się coraz więcej przypadków dirofilariozy i to u psów, które nigdy za granicę nie wyjeżdżały. Dowodem, że pasożyt zdołał się już u nas zadomowić jest informacja, że około 20-30 % psów żyjących w schroniskach na Mazowszu jest jego nosicielem, a także znalezienie nicieni podczas sekcji psa, który przez całe Zycie mieszkał w Polsce i nigdy nie wyjeżdżał za granicę. Szczególnie niepokojące jest to, że znaleziono dirofilarie we krwi „naszych” komarów, a to one są wektorem tego groźnego pasożyta.

Są dwa rodzaje dirofilariozy:

• sercowo-płucna

Wywołują ją nicienie Dirofilaria immitis, które osiągają długość około 15-35 cm, przy czym samce są o połowę mniejsze od samic. Dorosłe robaki bytują i rozmnażają się w naczyniach płucnych oraz prawej komorze serca swego żywiciela i powodują liczne problemy zdrowotne. Zdarzało się, że w przypadku  masowej infestacji, u jednego psa znajdowano nawet około 300 robaków, co stanowi poważne zagrożenie dla jego życia. Jest to wyjątkowo groźna odmiana dirofilariozy, w Polsce spotyka się ją bardzo rzadko, zazwyczaj u psów importowanych lub też wracających z krajów jej występowania.

dirofilarie pod skórą

• skórna

Wywołują ją nicienie Dirofilaria repens, które osiągają długość około 5-15 cm i najczęściej lokują się w tkance podskórnej swojego żywiciela, lub znacznie rzadziej, w jego narządach wewnętrznych. Niezależnie od miejsca, zwijają się tworząc charakterystyczne guzki. Jeśli w Polsce mamy do czynienia z dirofilariozą, to w zasadzie tylko z jej odmianą skórną, która od sercowo-płucnej jest znacznie mniej niebezpieczna.

Cykl rozwojowy dirofilarii   

Zaczyna się w momencie, gdy samica komara ukłuje psa i podczas wysysania jego krwi pobierze znajdujące się w niej mikrofilarie. Na tym etapie nie są one jeszcze zdolne do zarażania. Dopiero w jej jelitach w ciągu następnych 10-30 dni przejdą kolejne linki, osiągną stadium inwazyjne, tzn. staną się zdolne do zarażania i przeniosą się do gruczołów ślinowych owada. Kiedy komar podczas żerowania ugryzie psa, by pożywić się jego krwią, larwa pasożyta dostanie się do jego tkanki podskórnej, gdzie przejdzie kolejną linkę. Stąd przeniknie do krwiobiegu, którym będzie się przemieszczać przez 60 dni, by na koniec dotrzeć do naczyń płucnych i tam osiągnąć postać dorosłą. Już po upływie 6-9 miesięcy od zarażenia samice pasożyta zaczną produkować mikrofilarie, które będą czekać na pobranie przez żerującego komara. W jego organizmie potrzebują jeszcze około trzech tygodni oraz temperatury otoczenia nie niższej niż 18 st. C, by móc zakończyć proces dorastania. Teraz już są gotowe do przeniesienia na pierwszego spotkanego psa.

cykl rozwojowy

Jak pies zaraża się dirofilariozą?

 Do zarażenia dochodzi podczas ukłucia psa przez komara, w którego gruczołach ślinowych znajdują się mikrofilarie. Nie jest możliwe zarażenie psa bezpośrednio przez krew innego czworonoga, nawet gdyby zawierała mikrofilarie, ponieważ na tym etapie cyklu, na którym się w tym momencie znajdują, jeszcze nie są do tego zdolne. Niezbędne jest pobranie ich przez komara, bo to w jego organizmie dokonuje się ostatnia część cyklu rozwojowego tego pasożyta, co pozwala mu zarażać nim inne zwierzęta. To tłumaczy, dlaczego zachorowania na dirofilariozę występują w dolinach rzek i jezior, gdzie te owady znajdują najlepsze warunki bytowania. Znanych jest już około 60 gatunków komarów, które mogą pełnić rolę żywiciela pośredniego i są w stanie przenosić larwy nicieni z jednego psa na drugiego.

Objawy dirofilariozy

Choroba rzadko ujawnia się u psów poniżej jednego roku. Okres inkubacji trwa od 5 do 6 miesięcy, dlatego u zwierzęcia zarażonego w miesiącach letnich, objawy pojawią się dopiero w okresie zimowym.

• dirofilarioza sercowa

Dojrzałe pasożyty żyją zazwyczaj 4-5 lat. Dopóki jest ich niewiele, nie dają widocznych objawów, co powoduje, że zanim opiekun nabierze podejrzeń, że z jego psem dzieje się coś niepokojącego, bardzo często mija nawet kilka lat. Dopiero wtedy stan psa wyraźnie się pogarsza, ponieważ wędrujące w krwiobiegu nicienie upośledzają krążenie i blokują główne naczynia krwionośne. Utrudnia to dopływ krwi do ważnych narządów wewnętrznych, szczególnie płuc, wątroby oraz nerek, powoduje niedotlenienie i w konsekwencji poważnie zakłóca ich działanie.

Objawy choroby bardzo wyraźnie nasilają się w miarę zwiększania się ilości pasożytów. W zależności od tego ile ich znajduje się w organizmie psa, można wyróżnić trzy etapy rozwoju robaczycy serca. W pierwszym etapie, przy mniej niż dziesięciu robakach, pies jeszcze nie wykazuje niepokojących objawów. W drugim etapie, przy 10-50 pasożytach, dochodzi już do nietolerancji wysiłkowej, duszności i bardzo uciążliwego kaszlu, co pogarsza komfort życia czworonoga. W etapie trzecim, gdy liczba dorosłych pasożytów sięga 50-100 a nawet więcej, pojawia się narastająca niewydolność oddechowa, a wraz z nią objawy niewydolności serca.

• dirofilarioza skórna

Dirofilarie skórne szukają miejsca w podskórnej tkance łącznej, potrafią krążyć nawet kilka miesięcy, zanim się w niej zagnieżdżą. Może to wywoływać świąd, rumień a nawet zapalenie skóry. Potem zaczynają się zwijać i wtedy na skórze pojawia się wyraźnie widoczne, bolesne zgrubienie w postaci guzka o średnicy około 2 cm. Zdarza się też, że lokują się w narządach wewnętrznych, takich jak wątroba lub nerki i wówczas są odkrywane raczej przypadkowo, podczas poszukiwania przyczyn dolegliwości ze strony tych narządów.

Rozpoznanie dirofilariozy

Fakt, że dirofilarioza sercowa bardzo długo rozwija się bezobjawowo powoduje, że pies z opóźnieniem trafia do lekarza i znacznie później niż powinien, zostaje poddany badaniom. Przeprowadzane testy też nie zawsze dają jednoznaczny wynik. Potwierdzeniem infestacji jest znalezienie larw pasożyta lub antygenów pasożytniczych podczas badania krwi. Niestety, w przypadku wyniku ujemnego, badania trzeba kilkakrotnie powtarzać, bo wyłącznie wynik pozytywny jest miarodajny. Negatywny oznacza tylko tyle, że w przeprowadzonym badaniu dirofilarii nie wykryto. Niestety zawsze trzeba liczyć się z tym, że wykrycie dirofilariozy we wczesnych stadiach jest bardzo trudne. Dlatego, jeśli u zdrowego psa nagle pojawiają się problemy płucno-sercowe, poszerza się diagnostykę o badania RTG i USG, w poszukiwaniu typowych zmian dla poszerzonego serca i naczyń krwionośnych. Zwłaszcza, jeśli podczas wywiadu pojawi się informacja, że pies mieszka w rejonie jezior lub jeździ z opiekunami na wakacje na południe Europy.

Leczenie dirofilariozy

W przypadku dirofilariozy sercowo płucnej leczenie prowadzi się dwuetapowo, najpierw niszczone są nicienie dorosłe, a po miesiącu mikrofilarie. Zwłaszcza pierwszy etap jest bardzo ryzykowny, ponieważ uśmiercenie dużej ilości dorosłych pasożytów, które znajdują się w naczyniach krwionośnych może prowadzić do zatorowości. Dlatego leczenie musi odbywać się w kilku fazach i być prowadzone pod ścisłym nadzorem lekarza weterynarii. Jest bardzo wskazane, by pierwszą dobę po podaniu leku pies spędził w lecznicy, by w razie potrzeby otrzymał fachową pomoc. Jest to bardzo obciążająca terapia, dlatego również po powrocie do domu, powinien mieć zapewnioną stałą opiekę i odpoczynek.

W przypadku dirifilariozy skórnej, dorosłe, znajdujące się pod skórą robaki usuwa się zawsze chirurgicznie, efekt jest natychmiastowy a sam zabieg jest z pewnością mniej obciążający dla psa niż terapia lekowa stosowana w robaczycy serca. Pozostaje tylko usuniecie mikrofilarii. 

Jak chronic psa przed dirofilariozą?

Punktem wyjścia jest stwierdzenie, że nie ma możliwości zarażenia psa dirofilariozą bez udziału komara. Oznacza to, że najważniejsze jest uchronienie psa przed kontaktem z tym niebezpiecznym owadem. Należy więc unikać wilgotnych miejsc, które sobie szczególnie upodobał, takich jak otoczenie jezior, rzek i bagien, bo tam jest ich zawsze dużo. Najbardziej aktywne są wtedy, kiedy jest ciepło a nawet parno, a gryzą szczególnie o zmroku. Są zmorą spacerowiczów i oczywiście ich czworonogów. Niestety nawet największa ostrożność nie daje pewności, że nie dojdzie do ugryzienia, dlatego najlepiej sprawić psu specjalną, dobrej jakości obrożę, która ochroni go przed pchłami, kleszczami i komarami. Psu, z którym mamy zamiar jechać na wakacje w rejon szczególnej aktywności komarów, warto przed wyjazdem zafundować miesięczną kurację, która dodatkowo ochroni go przed komarami. Odpowiednie tabletki są do nabycia w przychodniach weterynaryjnych.