Powstanie ras zostało zapoczątkowane na skutek pojawienia się różnych typów wilka, różniących się przede wszystkim wzrostem. To one dały początek poszczególnym rasom psów. Nie bez znaczenia był stopień ich udomowienia, postępujący w zależności od tego, na jakich terenach zamieszkiwały. Na początku rasy psów kształtowały się bez ingerencji człowieka. Psy zamieszkujące dany teren krzyżowały się między sobą w sposób całkowicie niekontrolowany, w wyniku czego powstawała grupa psów o takim samym lub bardzo zbliżonym wyglądzie i genotypie. W momencie ich udomowienia ludzie spostrzegli, że niektóre osobniki w konkretnej sytuacji sprawdzają się lepiej niż inne. Zaczęto je w sposób przemyślany kojarzyć, co pozwoliło utrwalić pożądaną cechę i w ten sposób próby dostosowania zwierząt do potrzeb człowieka dały początek hodowli.

Powstanie nowej rasy wymaga czasu, zawsze jednak punktem wyjścia jest istniejące pogłowie psów w zbliżonym typie. Na tej podstawie rozpoczynają się prace zmierzające do uzyskania określonych cech budowy anatomicznej oraz charakteru i dopiero kiedy populacja staje się wyrównana, można podjąć starania o formalne uznanie nowej rasy. Jest to procedura, która trwa z reguły kilka, a czasem nawet kilkanaście lat. Następuje to dopiero wtedy, kiedy wzorzec zostanie zaakceptowany przez Międzynarodową Federację Kynologiczną. Od tego momentu dla wszystkich krajów należących do tej organizacji staje się on drogowskazem, który wytycza kierunek hodowli.

Powstanie rasy jest wynikiem świadomego działania człowieka, motywowanego dążeniem do wyhodowania psa możliwie najbardziej odpowiadającego jego potrzebom. Dla pierwszych ras punktem wyjścia było dążenie do uzyskania psa o ściśle określonych walorach użytkowych. Z biegiem czasu, a zwłaszcza od momentu pojawienia się wystaw kynologicznych, bardzo dużą rolę zaczęły odgrywać walory estetyczne.

Ewolucja ras w dużej mierze jest związana z klimatem, nie bez przyczyny wszystkie psy północy mają sprężystą, gęstą sierść, która skutecznie chroni je przed chłodem. Drugim z kolei czynnikiem wpływającym na powstawanie nowych ras są zmiany trybu życia ich właścicieli. Pokazują to następujące przykłady:

• W czasach, gdy zaspokojenie głodu wymagało polowania, potrzebne były psy myśliwskie, które pomagały wytropić i osaczyć zwierzynę. Większość ras powstała jako psy do polowania, dopiero z biegiem czasu część z nich zatraciła instynkt myśliwski i dziś pełnią przede wszystkim rolę psów do towarzystwa.
• W starożytności po raz pierwszy zaczęto wykorzystywać psy do walk. W tym czasie powstały potężne molosy, które zabawiały Rzymian i najczęściej ginęły w przegranej walce. Wybrane rasy służyły rytuałom religijnym i były hodowane głównie w tym celu.
• W epoce wielkich wędrówek najcenniejsze były psy myśliwsko-stróżujące, które nadawały się do polowania i jednocześnie strzegły obozowiska przed dzikimi zwierzętami i rabusiami.
• W miarę przechodzenia do bardziej osiadłego trybu życia ludność zajęła się pasterstwem i pojawiła się potrzeba wyhodowania psów do pilnowania i zaganiania stada. To spowodowało rozwój ras pasterskich.
• W średniowieczu, od XIII-XV wieku, wraz z osadnictwem zaczęły się dla psów ciężkie czasy. Wędrującym plemionom przestały być potrzebne, w miastach, wśród ludzi należących do najniższych klas społecznych budziły strach i w związku z tym były przez nich bezlitośnie eksterminowane. Natomiast zamożna szlachta przeżywała okres wielkiej prosperity i wyżywała się na polowaniach. Stworzyło to sprzyjające warunki dla rozwoju ras myśliwskich, dostosowanych do konkretnych potrzeb łowieckich. Pojawiły się nowe rasy psów myśliwskich, wśród nich aportery, hodowane do polowania na kaczki. Polowanie stało się sportem dla zamożnych a dostęp do niego został obwarowany licznymi zakazami.

• Renesans przyniósł dalszy rozwój myślistwa, szlachta urządzała wielkie widowiskowe polowania a posiadanie sfory psów myśliwskich było nobilitacją i świadczyło o potędze. Był to okres wspaniałego rozwoju ras myśliwskich. Powstawały duże hodowle, na które nie żałowano pieniędzy. To pozwoliło przetrwać wielu rasom, które znalazły miejsce w domach mniej zamożnych mieszczan, którzy też, choć w ograniczonym zakresie, zainteresowali się polowaniem. Hodowla psów myśliwskich kwitła, bardzo często dzięki szczeniętom wynoszonym za pazuchą przez służbę ze szlacheckich psiarni.
• Także na dworach królewskich zapanowała moda na psy. Tu preferowano rasy eleganckie, doskonale komponujące się z luksusowym otoczeniem. Na obrazach słynnych malarzy z tego okresu zachowała się prawdziwa encyklopedia psów myśliwskich i do towarzystwa. Fakt, że rasą zainteresowała się królowa, otwierał jej drogę do popularności.

Wiek XIX to czas wielkiego rozwoju ras i wzrostu ich liczebności. W żadnym innym okresie nie powstało tyle nowych ras, co w tym właśnie stuleciu. Podjęto również prace nad ratowaniem ras ginących. To w tym wieku pojawiła się nowa dziedzina wiedzy – kynologia, która dla wielu ludzi stała się pasją, a także sposobem na życie i zarabianie. Powstały duże, profesjonalne hodowle, rozpoczęto prowadzenie ksiąg hodowlanych. Około 1855 roku opracowano i zatwierdzono pierwsze wzorce ras.

W okresie poprzedzającym pierwszą wojnę światową a także w okresie międzywojennym psami zainteresowali się artyści, pisarze i politycy, którzy szukali psów o wyraźnie określonych cechach: inteligentnych, niedużych, mogących pełnić rolę domowych maskotek. Wiele małych psów myśliwskich z braku innego zajęcia doskonale weszło w tę rolę. Dostrzeżono piękno psiej anatomii i owłosienia. Hodowcy nie mogli tego nie zauważyć, otrzymali nowy bodziec, który spowodował, że do głosu doszły pudelki, teriery, jamniki.

Rasa odbudowana po wojnie przez dr. Danutę Hryniewicz – piękny i mądry polski owczarek nizinny

Okres II wojny światowej był dla całej populacji psów, również w Polsce, tragiczny. Część zginęła w czasie działań wojennych, część nie przeżyła z powodu głodu, choć miłośnicy psów robili wszystko, żeby je ratować. Kiedy wreszcie wojna się skończyła, do kraju wróciły psy, które w ostatniej chwili przed jej wybuchem udało się wywieźć za granicę i dzięki temu ocalały. Zaczęło się jeżdżenie po całej Polsce w poszukiwaniu rasowych psów, które czasem przeżyły tylko dlatego, że znalazły się przypadkiem na jakiejś zabitej deskami wsi, a czasem dlatego, że zaniedbane, nie przypominały już psa rasowego. Powojenna polska kynologia w odciętym od świata kraju odradzała się z wielkim trudem. Importy należały do rzadkości, a od sąsiadów zza wschodniej granicy nie było co sprowadzać.

Dla polskiej hodowli przełomowym momentem było otwarcie granic i wprowadzenie wymienialności złotówki. To spowodowało, że hodowcy borykający się dotąd z brakiem dopływu świeżej krwi, ruszyli na zakupy. Sprowadzono mnóstwo psów z najlepszych światowych hodowli, co zaowocowało spektakularnym rozwojem polskiej kynologii i podniesieniem jej poziomu. Międzynarodowa Federacja Kynologiczna zatwierdziła pięć polskich ras: chart polski, gończy polski, ogar polski, polski owczarek nizinny oraz polski owczarek podhalański, które stały się popularne również poza granicami naszego kraju. Szczególnie nasz wspaniały „nizinny” zawojował serca wielu europejskich hodowców i na różnych zagranicznych forach pojawia się równie często jak lokalne rasy.